ŚWIAT OCZAMI DAWNYCH PODRÓŻNIKÓW |

ŚWIAT OCZAMI DAWNYCH PODRÓŻNIKÓW

cykl czterech wykładów online

w środy godz.20.00

5 kwietnia- 26 kwietnia 2023

opowiada ALEKSANDRA JANISZEWSKA-CARDONE

Marzenia i fantazje o odległych krainach towarzyszyły ludziom przez wieki. Choć dzisiaj świat nie ma przed nami tajemnic, a prawie żadne miejsce nie jest niedostępne, to jeszcze kilka stuleci temu sytuacja wyglądała zupełnie inaczej. W ramach cyklu przyjrzymy się jak w dawnych wiekach wyobrażano sobie mieszkańców odległych krain, jak podróże wpływały na poszerzanie horyzontów i jak fantazja mieszała się z obserwacją w opisach nieznanych miejsc. Będziemy oglądać karty pięknie zdobionych manuskryptów, dekorowane mapy świata, a także zajrzymy do prywatnego modlitewnika cesarza.

 5 kwietnia -Mieszkańcy odległych krain w średniowiecznej wyobraźni
Średniowieczna wizja świata zbudowana była na tym, co zostało opisane w Biblii i na strzępkach wiedzy antycznej. Głównymi towarzyszami w naszej podróży będą monstrualne rasy ludzkie, opisywane m. in. w “Historii naturalnej” Pliniusza Starszego, które przez długi czas karmiły wyobraźnię Europejczyków, stwarzających wizje wszelkich ludów żyjących w odległych krainach. Przejrzymy wczesne rękopisy Biblii w poszukiwaniu przedstawień stworzeń żyjących „za siedmioma górami”. Przyjrzymy się iluminacjom w psałterzach, ilustracjom w średniowiecznych encyklopediach, a nawet wybierzemy się w miejsce, skąd wyruszały krucjaty, gdzie w Vezelay wciąż można podziwiać niezwykły romański tympanon. Wszystkie te dzieła pozwolą nam dowiedzieć się, jak wyobrażano sobie mieszkańców nieznanych, dalekich krain.

Simon Marmion, Podział świata między synów Noego, w: Jean Mansel, La Fleur des Histoires, ok. 1459, 1463, Bibliothèque royale de Belgique, Bruksela

12 kwietnia- Podróże poza horyzont poznania
Podróże prawdziwe i zmyślone były częstym tematem średniowiecznej literatury, której bohaterowie przeżywali niezwykłe przygody w tajemniczych krainach. Na wyobraźnię czytających tym silniej oddziaływały towarzyszące historiom iluminacje. Przyjrzymy się ilustracjom z najwcześniejszej średniowiecznej opowieści o „Niezwykłościach Wschodu”, pochodzącej z końca X wieku. A przede wszystkim będziemy podziwiać iluminacje w niezwykłej „Livre des merveilles” ofiarowanej księciu Janowi bez Trwogi. Znalazła się tam kompilacja najpopularniejszych relacji z podróży na Wschód: Marco Polo, Jana z Mandeville, ale także na poły baśniowej wyprawy Aleksandra Wielkiego do Indii. Wszystkie one są bogato ilustrowane przez najzdolniejszych mistrzów miniatorskich. Zobaczymy też jak te opowieści wpływały na tworzenie ilustrowanych map świata (i wiedzy o świecie).   Alexander bada morze w łodzi podwodnej; fragment miniatury z BL Royal MS 15 E vi, f. 20v („Księga Talbota Shrewsbury”).

 19 kwietnia-Nowy Świat widziany z Europy
Przełom XV i XVI wieku to między innymi wyścig pomiędzy państwami europejskimi w poszukiwaniu nowych dróg handlu z Indiami. A w ślad za nimi szły liczne przedstawienia mieszkańców krain, z którymi Europejczycy nawiązywali kontakty, nie tylko handlowe. Opowiemy o tym, jak Hans Burgkmair St. stworzył unikatową rycinę ukazującą mieszkańców Afryki i Indii. Jak wyzwaniach, które stały przed artystami obrazującymi ludy Ameryki. W omawianiu tej drogi będą nam towarzyszyły dzieła Lucasa Cranacha st., Jana Mostaerta i Albrechta Dürera. Jednak niewątpliwą gwiazdą tej historii jest Christoph Weiditz i jego szkicownik z podróży na południe Europy.

Jan Mostaert, „Scena z podboju Ameryki”, 1535, Rijksmuseum

26 kwietnia- Brazylia jako róg obfitości (i miejsce cierpienia)
Brazylia w XVI i XVII wieku była szczególnie atrakcyjnym “nowym” miejscem wymiany handlowej i szybkiego bogactwa. Europejscy władcy mieli różne pomysły na wykorzystanie jej potencjału oraz postrzegania roli jej mieszkańców, co znajdowało odzwierciedlenie na ówczesnych dekorowanych mapach. Jednak największy rozkwit dzieł ukazujących Brazylię zawdzięczamy Johanowi Maurycemu von Nassau-Siegen, gubernatorowi holenderskiej kolonii, który zabrał ze sobą grupę artystów i naukowców do opisania Brazylii. Zobaczymy jaka opowieść o tym „nowym świecie” wyłania się z obrazów Fransa Posta, Alberta Eckhouta, jak również – dekoracji ówczesnych map.

Frans Post, „Widok na wyspę Itamaraca”, 1637, Rijksmuseum

Prowadząca wykłady:

Aleksandra Janiszewska-Cardone na co dzień pracuje jako kustoszka malarstwa niderlandzkiego, holenderskiego oraz flamandzkiego w Muzeum Narodowym Warszawie. Kuratorka wystawy „Różne spojrzenia. Malarstwo holenderskie i flamandzkie z kolekcji ERGO Hestii” (2021: MNW), współkuratorka: „W warsztacie niderlandzkiego mistrza…” (2017: MNW); „With a Curious Eye. Mannerist Painting from the National Museum in Warsaw” (2017: Tallin, Estonia); „Cranach. Natura i sacrum” (2021: MNW). Członkini międzynarodowego stowarzyszenia kuratorów sztuki niderlandzkiej CODART, gdzie zasiada w panelu doradczym ds. wykluczeń. Autorka katalogów oraz artykułów naukowych. Przygotowuje rozprawę doktorską „Modyfikacje w niderlandzkich portretach donatorskich XV i 1. poł. XVI wieku. Antropologia sprawczości i obecności” pod kierunkiem prof. Antoniego Ziemby.

Zajmuje się popularyzacją wiedzy o sztuce dawnej. Prowadzi blog „Otulina. Aleksandra Janiszewska o sztuce” (www.otulinablog.pl) oraz podcast „Otulina o sztuce” (https://spoti.fi/3qy5Fki). Wykłada na studiach niestacjonarnych w Instytucie Historii Sztuki UW, a także Uniwersytecie Trzeciego Wieku Teatru Żydowskiego. Współpracuje z Notes from Poland (https://notesfrompoland.com).